Voor u ligt de begroting 2025-2028. De gemeentebegroting is een belangrijk sturingsinstrument voor de raad en is het richtinggevend kader voor het college voor de ontwikkeling en uitvoering van beleid in het komend begrotingsjaar. Het uitgangspunt voor de programmabegroting is de kadernota.
In de programmabegroting schetsen we de ambitie van Den Helder en de uitdagingen die wij in de uitvoering in de begroting tegen komen. De begroting laat de concrete uitwerking zien vertaald in doelen, activiteiten en de inzet van middelen.
Ambitie
We zijn een stevige (thuis)haven voor onze inwoners, bedrijven en maatschappelijke organisaties. Een plek waar zowel inwoners, bezoekers als passanten graag verblijven. Den Helder is een stad die groeit. Als gemeente hebben we een faciliterende bij deze groei. Daarom blijven we, ondanks de financiële uitdagingen, investeren in de stad en haar inwoners om te zorgen dat de sociaaleconomische positie op de middel- en lange termijn verbeterd. Hierbij focussen we ons op het zijn van een aantrekkelijke woonstad met een gezonde economische basis.
Overzicht uitdagingen rondom begroting
We hebben te maken met een voorzien negatief begrotingssaldo en daarnaast nog een heel aantal ruimtevragers. Dit wordt onder meer beïnvloed door de volgende ontwikkelingen:
- De financiële bijdrage van het Rijk neemt af
Van grote invloed op het negatieve begrotingssaldo is de daling van de inkomsten in het gemeentefonds. Voor Den Helder betekent dit structureel €6,6 miljoen minder inkomsten per jaar vanaf 2026. In VNG-verband blijven de gemeenten in gesprek met het Rijk over de gemeentefinanciën, de te kortschietende systematiek voor de tegemoetkoming in de ontwikkeling van de taakzwaarte en de prijzen en uiteraard de doorgevoerde korting. - Toename van kosten sociaal domein
We hebben in het sociaal domein toenemende kosten op de taken, terwijl het Rijk een korting op het budget doorvoerde. In de praktijk zien we dat er sprake is van voortdurende oplopende kosten door meer vraag naar zorg, complexere problematiek en kostenstijgingen in de zorg. Een belangrijk knelpunt is het huidige jeugdzorg-stelsel dat landelijk niet efficiënt en financieel houdbaar is ingericht. Voorbeelden hiervan zijn stijgende kosten huishoudelijke hulp en meer en zwaardere trajecten in de jeugdzorg.
- Nationale transitieopgaven
Er is sprake van nationale transitieopgaven waarbij er op lokaal niveau ook acties nodig zijn. Denk hierbij aan vraagstukken zoals de internationale veiligheid (met onder meer uitbreiding van de Koninklijke Marine), energietransitie, duurzaamheidsvraagstukken, de woningbouwopgave en toenemende kansenongelijkheid in de samenleving. - Complexe lokale vraagstukken
Er zijn lokale vraagstukken die vragen om een antwoord. Denk hierbij aan het wegtrekken van jongeren, de vergrijzing en tekorten op de arbeidsmarkt. Maar ook zijn er sociaal economische uitdagingen in onze stad waarin er sprake is van een opeenstapeling van achterstanden (zoals een laag gemiddeld inkomen, laag opleidingsniveau, meer vroegtijdig schoolverlaters en bovengemiddeld gebruik van voorzieningen in vergelijking met de rest van Nederland). Om deze vraagstukken te beantwoorden zetten we in op het aantrekken van nieuwe (draagkrachtige) inwoners en verbreding van de economie. Zo faciliteren we de groei die er is in de stad en houden we onze voorzieningen op peil.
Kenmerken Den Helder
Wij zijn een veerkrachtige stad: samenwerkend, zorgzaam, vitaal en leefbaar. We vormen een stevige (thuis)haven voor onze inwoners:
- We zijn de thuishaven voor de Koninklijke Marine, die onder meer door de verhoudingen in de wereldpolitiek na jaren van krimp weer aan het groeien is.
- Daarnaast hebben we een civiele haven die zich van offshore olie & gas steeds meer gaat richten op de energietransitie met een focus op wind & waterstof.
- Ook zijn we in het bezit van een luchthaven en bouwen we aan een kennishaven met opleidingen, innovaties en onderzoek.
- De haven heeft ook zijn invloed op ons stadshart: met Willemsoord en de Stelling van Den Helder hebben we uniek historisch-cultureel erfgoed in handen.
- Daarbij is Den Helder de meest gebombardeerde stad van Nederland in de Tweede Wereldoorlog, hierdoor heeft er wederopbouw en stedelijke vernieuwing plaatsgevonden.
- Maar er is nog meer in onze stad. Met Juliandorp en Huisduinen hebben we prachtige dorpjes aan zee die een toeristische trekpleister zijn.
- In de Koegraspolder is een bloembollencultuur ontstaan. Maar het is ook een gebied dat vraagstukken voortbrengt zoals verzilting en de huisvesting van arbeidsmigranten.
- In Den Helder is het goed wonen met zowel de stad, dorpen, strand, duinen en polders binnen handbereik. Er komen 1750 woningen bij tot en met 2030.
Tot slot komen we bij het hart van onze stad: de inwoners. Historisch gezien is de sociaaleconomische status van relatief veel inwoners gerelateerd aan het werk als arbeider. We zien dan ook dat er een (grote) groep mensen is met een beperkte (sociale) veerkracht.
Programma’s binnen de begroting: bouwen aan de stevige (thuis)haven
Een stevige (thuis)haven bouwen we samen. Daarom is het eerste inhoudelijke programma binnen de begroting de samenwerkende gemeente. Onze inwoners zijn daarbij het hart van onze (thuis)haven. Met het programma zorgzame gemeente blijven we investeren om iedereen de kans te geven zich te ontwikkelen en een fijn leven te leiden, met een (sociaal) vangnet voor als het even tegen zit. Tegelijkertijd moeten we kijken hoe we de toenemende kosten die er binnen dit domein zijn het hoofd bieden. Preventie, vroegsignalering en goede voorliggende voorzieningen zijn hierbij belangrijk. Om dit goed op te kunnen pakken werken we samen met andere gemeenten op basis van de regionale visie sociaal domein. Met het programma vitale gemeente zetten we in op onder meer het verstevigen van de economische pijlers (naast de Koninklijke Marine ook focus op de energietransitie en toerisme), het verbeteren van het imago van Den Helder (Helders Perspectief) en een betere bereikbaarheid. Tot slot richt het programma leefbare gemeente zich op onderwijsfaciliteiten, voorzieningen (zoals cultuur en sport) en de openbare ruimte (schoon, heel en veilig).
Uitdagingen begroting 2025: prioriteitsstelling voor extra investeringen
De begroting geeft de basis voor investeringen binnen de vier programma’s, die tezamen zorgen voor Den Helder als stevige (thuis)haven. Hier blijven we ons volop voor inzetten. Tegelijkertijd willen we extra investeringen doen om onze groeiambitie te realiseren. Door de huidige financiële stand van zaken moeten we zoeken naar mogelijkheden hiervoor. Dit is op twee manieren vorm gegeven:
- Er is gekeken waar we kosten kunnen besparen en zaken slimmer kunnen oppakken. In de kadernota waren hier al een aantal maatregelen voor opgenomen. In de begroting zijn hier nog een aantal maatregelen aan toegevoegd.
- Er is prioriteit aangebracht binnen de ruimtevragers. De ruimtevragers die verwerkt zijn in de begroting vormen de basis om deze groeiambitie te realiseren en bestaan uit de volgende elementen:
a) Het afmaken van ontwikkelingen en investeringen waar we al aan zijn begonnen. Denk hierbij aan projecten in het stadshart en het in standhouden van ons historisch cultureel erfgoed (Willemsoord en De Stelling van Den Helder). Hiermee worden al ingezette ontwikkelingen doorgezet en wordt de basis verstevigd voor een stadshart waar het fijn wonen en verblijven (zowel voor inwoners als toeristen) is.
b) De ruimtevragers rondom de woningbouwontwikkelingen en het maritiem cluster omdat die bijdragen aan het aantrekken van nieuwe inwoners en het verbreden van de economische pijler (inclusief bereikbaarheid). Dit zijn tevens zaken waarvoor er bestuurlijke afspraken zijn met het Rijk en de provincie Noord-Holland (middels het bestuursakkoord maritiem cluster voor de toekomstige ontwikkeling van het bredere havengebied en de woondeal voor de bouw van 1500 woningen in 2030) en die bijdragen aan nationale transitieopgaven (veiligheid, energietransitie en woningbouwopgave).
Financieel gezond heeft een grote impact op de stad en haar inwoners
De keuzes die worden voorgelegd in deze begroting hebben een grote impact op inwoners, bedrijven en de maatschappelijke organisaties.
In het onderdeel financiële keuzes werken we het financiële raamwerk verder uit. We willen ook in de toekomst een financieel gezonde stad kunnen zijn. Dat is een enorme opgave als de inkomsten met € 6,6 miljoen dalen en tegelijkertijd er meer uitgaven nodig zijn om de ambities te realiseren. In de begroting laten we zien dat dat kan en welke prijs dat heeft.
We verhogen de eigen inkomsten met een pakket aan maatregelen dat structureel groeit naar € 4,5 miljoen hogere opbrengsten. Voor het komend jaar is dat nog beperkt tot € 2,1 miljoen. In dit pakket zitten hogere lasten voor de burgers. De lokale lastendruk stijgt in 2025 voor een meerpersoonshuishouden met een koopwoning met € 91 (€ 7,50 per maand) en voor huurders met € 81 (€ 6,75 per maand). Als er geen positieve ontwikkeling is in de rijksbijdrage komt daar in 2026 € 15 (€ 1,25 per maand) bij voor de eigenaren van een koopwoning.
Daarnaast stellen wij voor een regime voor parkeren uit te werken dat ook zorgt voor per saldo netto hogere opbrengsten. Als het rijk de uitname uit het gemeentefonds voor een belangrijk deel terugdraait kan in 2026 de lasten verhoging mogelijk wel beperkt blijven tot een reguliere aanpassing voor inflatie.
Aan de kant van de voorzieningen houden we onder andere rekening met het aanpassen van de afstand voor het leerlingenvervoer van 4 naar 6 km.
De volledige lijst van aanpassingen is opgenomen in het onderdeel Financiële keuzes.
Het uitgangspunt voor de programmabegroting is de kadernota. Op basis van de meest actuele financiële perspectieven hebben we deze geactualiseerd. De maatregelen zoals opgenomen in de begroting zijn in belangrijke mate nodig omdat de rijksbijdrage aan de gemeente in 2026 wordt gekort. Over de korting zijn de gemeenten en het rijk al geruime tijd in gesprek, echter zonder dat er een oplossing in zicht is.
De opbouw van de begroting is verder uiteen gezet in de leeswijzer.
Proces en besluit
Nadat de begroting is aangeboden aan de gemeenteraad vindt allereerst een technische toelichting plaats op de begroting. Deze toelichting wordt gegeven op 23 september 2024
Na de toelichting kan de gemeenteraad technische vragen stellen. Deze vragen worden uiterlijk 30 september 2024 ingediend en dezelfde week beantwoord.
Op 10 oktober 2024 wordt de begroting behandeld in de commissie Middelen en Beheer.
Hierna kunnen de worden moties en amendementen ingediend op uiterlijk 25 oktober 2024
Tot slot wordt de begroting behandeld en vastgesteld in de gemeenteraadsvergadering van 4 november 2024.
De door uw raad te nemen besluiten luiden als volgt:
- de programmabegroting 2025 vast te stellen en kennis te nemen van de meerjarenraming 2026-2028;
- een krediet van € 15.961.000,- voor de noodzakelijke vervangingsinvesteringen, onderdeel b van het meerjareninvesteringsplan 2025-2028 voor de noodzakelijke vervangingsinvesteringen, in 2025 beschikbaar te stellen.